ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿತ್ತಾ 10,000 ಮತ್ತು 5,000 ರೂ. ನೋಟು ? ಇಲ್ಲಿದೆ ಇಂಟ್ರಸ್ಟಿಂಗ್ ವಿವರ

ಹೌದು, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರೂ. 10,000 ಮತ್ತು ರೂ. 5,000 ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳು ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದವು.
ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಇತಿಹಾಸ ಹೀಗಿದೆ:

• ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿದ್ದ 10,000 ರೂಪಾಯಿ ಮತ್ತು 5,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟುಗಳು ದೇಶದ ಹಣಕಾಸು ಇತಿಹಾಸದ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವಾಗಿವೆ. ಈ ನೋಟುಗಳು ತಮ್ಮ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಬಳಸಲ್ಪಟ್ಟವು.
• ರೂ. 10,000 ನೋಟಿನ ಕುರಿತು ವಿವರವಾಗಿ:
• ಮೊದಲ ಪರಿಚಯ (1938): ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (RBI) ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟನ್ನು 1938ರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿತು. ಇದು ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ ನಗದು ವ್ಯವಹಾರಗಳಿಗಾಗಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ವಾಣಿಜ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರಿಗೆ ಇದು ಅಷ್ಟಾಗಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ.
• ಮೊದಲ ಅಮಾನ್ಯೀಕರಣ (1946): ಎರಡನೆಯ ಮಹಾಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕಾಳಧನ ಸಂಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಅದರ ಬಳಕೆಯನ್ನು ತಡೆಯುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ, 1946ರ ಜನವರಿಯಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರವು 100 ರೂಪಾಯಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳನ್ನು (500, 1000, 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟುಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ) ಅಮಾನ್ಯಗೊಳಿಸಿತು.
• ಮರುಪರಿಚಯ (1954): ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಿದಾಗ ಮತ್ತು ಹಣದುಬ್ಬರದ ಕಾರಣದಿಂದ ದೊಡ್ಡ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳ ಅಗತ್ಯ ಕಂಡುಬಂದಾಗ, 1954ರಲ್ಲಿ 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟನ್ನು ಮತ್ತೆ ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು. ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ 5,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟನ್ನು ಕೂಡ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು.
• ನೋಟಿನ ವಿನ್ಯಾಸ (1954ರ ಆವೃತ್ತಿ): 1954ರಲ್ಲಿ ಮರುಪರಿಚಯಿಸಿದ 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟಿನ ಮೇಲೆ ಅಶೋಕ ಸ್ತಂಭದ ಸಿಂಹ ಲಾಂಛನವಿತ್ತು.
• ಅಂತಿಮ ಅಮಾನ್ಯೀಕರಣ (1978): 1978ರ ಜನವರಿಯಲ್ಲಿ, ಮೊರಾರ್ಜಿ ದೇಸಾಯಿ ನೇತೃತ್ವದ ಜನತಾ ಪಕ್ಷದ ಸರ್ಕಾರವು 1,000, 5,000 ಮತ್ತು 10,000 ರೂಪಾಯಿಗಳ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳನ್ನು ಅಮಾನ್ಯಗೊಳಿಸಿತು. ಕಪ್ಪುಹಣದ ಹರಿವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಮತ್ತು ಅಕ್ರಮ ಹಣಕಾಸು ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಈ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಈ ನೋಟುಗಳು ಸಾರ್ವಜನಿಕರಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಇರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅಕ್ರಮ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂಬ ಆರೋಪವಿತ್ತು. ಅಮಾನ್ಯೀಕರಣದ ನಂತರ ಈ ನೋಟುಗಳು ಮತ್ತೆ ಎಂದಿಗೂ ಚಲಾವಣೆಗೆ ಬರಲಿಲ್ಲ.
  ರೂ. 5,000 ನೋಟಿನ ಕುರಿತು ವಿವರವಾಗಿ:
• ಪರಿಚಯ (1954): 5,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟನ್ನು 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟು ಮರುಪರಿಚಯಿಸಿದ ಸಮಯದಲ್ಲೇ, ಅಂದರೆ 1954ರಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಚಲಾವಣೆಗೆ ತರಲಾಯಿತು.
• ನೋಟಿನ ವಿನ್ಯಾಸ (1954ರ ಆವೃತ್ತಿ): 1954ರ 5,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟಿನ ಮೇಲೆ “ಗೇಟ್‌ವೇ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ” ದ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಮುದ್ರಿಸಲಾಗಿತ್ತು.
• ಅಂತಿಮ ಅಮಾನ್ಯೀಕರಣ (1978): 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟಿನೊಂದಿಗೆ, 5,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟು ಕೂಡ 1978ರಲ್ಲಿ ಅಮಾನ್ಯಗೊಂಡಿತು. ಅಮಾನ್ಯೀಕರಣದ ಹಿಂದಿನ ಕಾರಣಗಳು 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟಿಗೆ ಅನ್ವಯವಾಗುವಂತೆಯೇ ಇದ್ದವು – ಕಪ್ಪುಹಣವನ್ನು ತಡೆಯುವುದು ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಅಕ್ರಮಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವುದು.
  ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶಗಳು ಮತ್ತು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು:
• ಸೀಮಿತ ಬಳಕೆ: ಈ ಎರಡೂ ನೋಟುಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರ ದೈನಂದಿನ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವುಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು, ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡ ಮೊತ್ತದ ಹಣಕಾಸು ವರ್ಗಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.
• ಕಾಳಧನ ನಿಯಂತ್ರಣ: ಎರಡೂ ಅಮಾನ್ಯೀಕರಣದ ಹಿಂದಿನ ಪ್ರಮುಖ ಉದ್ದೇಶವು ಕಾಳಧನವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಪಾರದರ್ಶಕತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದಾಗಿತ್ತು. ಸರ್ಕಾರವು ದೊಡ್ಡ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳು ಅಕ್ರಮ ಹಣಕಾಸು ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ನಂಬಿತ್ತು.
• ಕಲೆಕ್ಟರ್‌ಗಳ ಆಕರ್ಷಣೆ: ಪ್ರಸ್ತುತ, ಈ ನೋಟುಗಳು ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲವಾದರೂ, ಅವುಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುವವರಿಗೆ (numismatists) ಅಪರೂಪದ ಮತ್ತು ಮೌಲ್ಯಯುತವಾದ ವಸ್ತುಗಳಾಗಿವೆ.
• ಭವಿಷ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆ: ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ, ಹಣದುಬ್ಬರ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ, 5,000 ಅಥವಾ 10,000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟುಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಪರಿಚಯಿಸುವ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆಗಳು ನಡೆದಿವೆ. ಆದರೆ, ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟು 500 ರೂಪಾಯಿ ಆಗಿದೆ (2000 ರೂಪಾಯಿ ನೋಟನ್ನು 2023ರಲ್ಲಿ ಚಲಾವಣೆಯಿಂದ ಹಿಂಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ).
  ಈ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮುಖಬೆಲೆಯ ನೋಟುಗಳ ಇತಿಹಾಸವು ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕ ವಿಕಸನ, ಹಣಕಾಸು ನಿರ್ವಹಣೆ ಮತ್ತು ಕಪ್ಪುಹಣದ ವಿರುದ್ಧದ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.